ماء معین

خداوند متعال در سوره محمد(صلی لله علیه و آله و سلم)، آیه4، جنگ را سبب آزمایش افراد معرفی کرده، می فرماید: «وَ لَو یشاءُ اللّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلکنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ»؛ (و اگر خدا می خواست، از ايشان انتقام میکشید، ولى [فرمان پيكار داد] تا برخى از شما را به وسيله برخى [ديگر] بيازمايد). صاحب تفسیر نمونه در توضیح این آیه می نویسد: «اگر خدا می خواست می توانست به وسیله صاعقه¬های آسمانی، زلزله ها، تندبادها، و بلاهای دیگر، مسلمانان را یاری می کرد تا بر دشمن چیره شوند، ولی در این صورت دیگر میدان ابتلاء و آزمایش تعطیل می شد اما خدا می خواهد بعضی از شما را با بعضی دیگر، بیازماید»: «وَلکنْ لِیَبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ».

این در حقیقت فلسفه جنگ و نکته اصلی درگیری حق و باطل است، در این پیکارها، صفوف مومنان واقعی و آن ها که اهل عمل اند از اهل سخن، جدا می¬شوند، استعدادها شکوفا می گردد، و نیروی استقامت و پایمردی زنده می شود، و هدف اصلی زندگی دنیا که آزمودگی و پرورش قدرت ایمان و ارزش های دیگر انسانی است، تامین می گردد.اگر مومنان کنار می نشستند، و سرگرم زندگی تکراری روزانه بودند، و هر موقع گروه مشرک و ظالمی قیام می کرد، خداوند با نیروی غیبی و از طریق اعجاز، آن ها را در هم می کوبید، جامعه ای بی ارزش، خمود، سست، ضعیف و ناتوان به وجود می آمد، که از ایمان و اسلام نامی بیشتر نداشت.

نمونه هایی از این آزمایش¬ها در میدان¬های جنگ عبارتند از:

آزمایش مسلمانان در میدان احد(آل عمران 139-179)

آزمایش مسلمانان در جنگ احزاب(احزاب آیه11)

در سوره احزاب که به توضیح جنگ خندق می پردازد، سخن از آزمایش سخت مومنان به میان آورده و می¬فرماید: «هُنالِکَ ابْتُلی الْمُوءْمِنُون وَزُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدیداً»: (آنجا [بود كه‏] مؤمنان در آزمايش قرار گرفتند و سخت تكان خوردند)

ادامه »

ادامه مطلب قبل:

دومین  مورد از مواد امتحانی، گرسنگی است:

و این کاری است بسیار دشوار. گاهی عواملی چون خشک سالی و قحطی و گرانی سبب می شود که عده ای با کمبود مواجه شوند و ناچاراً گرسنگی را تحمل نمایند و برای رفع گرسنگی خود هر خلافی را مرتکب نشوند و با نیروی ایمان، صبر پیشه کنند تا از این امتحان الهی سرافراز بیرون آیند، چرا که از همان ابتدا در سایه ایمانی که به خداوند و وعده های او دارند، می دانند که این ها ابتلا و امتحان الاهی است تا میزان صبر و تحمل آنان را محک بزند. همچنان که قرآن کریم می فرماید: :«وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ و…»:(قطعا شما را با چیزی از ترس و گرسنگی می آزماییم).(بقره/155)

 و

سومین مورد؛ مال و ثروت است:

یکی از مهم‌ترین وسایل آزمایش مال و ثروت است، چنانچه قرآن کریم می‌فرماید:«وَ اعلَمُوا أنَّمَا أموَالُکُم وَ أولَادُکُم فِتنَۀ» (بدانید که شما را اموال و فرزندان، فتنه و ابتلایی بیش نیست). (انفال/28)

شیخ صدوق در کتاب خصال از امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «مَا بَلَا اللهُ العِبَادَ بِشَیءٍ أشَدَّ عَلَیهِم مِن إِخرَاجِ الدَّرهَمِ»، یعنی سخت ترین آزمایش خداوند از نظر بندگان صرف مال است. صاحب تفسیر صافی ذیل آیه «لَتُبلَوُنَّ فِی أموَالِکُم و أنفُسِکُم…»، (شما را به مال و جان آزمایش خواهند کرد)( آل عمران، 186)، می‌نویسد: «فِی أموالِکُم بتکلیف الإنفاق و ما یصیبه من الآفات وَ أنفُسِکُم بالجهاد و القتل و الأسر و الجراح و ما یرد علیها من المخاوف و الأمراض و المتاعب»:(یعنی خداوند شما را در اموالتان امتحان می‌کند به تکلیف انفاق و به آن چه که آفات و بلایا به نفستان می‌رسد مثل جهاد، قتل، اسارت، جراحت، امراض و غیر این‌ها)، چرا که  نقص من الاموال همان از دست رفتن نعمت، والانفس بیماری و پیری و مرگ ، الثمرات مرگ فرزندان است چون فرزند را ثمره و میوه دل خوانند، و امام رضا(علیه السلام) نیز  در تفسیر این آیه فرمودند: «فی اموالکم بإخراج الزکوه و فی أنفسکم بالتواطین علی الصبر»): خداوند با اموالتان به پرداخت زکات و نفستان به صبر امتحان می‌کند).

امتحانات الاهی انواع  مختلفی دارند و به شکل های گوناگونی برای هر کس بسته به شرایط و موقعیت خاصی که دارد ظهور و بروز می یابد: ترس، گرسنگی،کاهش در اموال و جان، جنگ و جهاد، مریضی و هر چیز دیگری که بتوان بر آن عنوان بلا نهاد.چنانچه قرآن کریم در این باره می فرماید:«وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»؛ «قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مالها و جانها و میوه‏ها، آزمایش مى‏کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان!» که هر کدام در اثر عللی به وجود می آید ولی قران کریم از آن به آزمون بندگان یاد می کند تا استعدادهای بشری ظهور یابد و شاکر از کافر و راستگو از دروغگو معلوم شود.

امام باقر(علیه السلام)  می فرماید: خداوند عزیز و با جلال، از بنده مومنش با رنج و بلا دلجویی می کند، همچنان که شخص با هدیه ای که ازسفر آورده، از خانواده اش دلجویی می کند و خد ا مومن را از دنیا پرهیز می دهد، همچنان که طبیب، بیمار را (از بعضی خوردنی ها و آشامیدنی ها) پرهیز می دهد.

  ترس
یکی از مواردی که انسان به وسیله آن مورد آزمایش قرار می گیرد، مساله ترس است :.«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ»:( قطعاً همة شما را با چیزی از ترس می آزماییم)،(سوره  بقره/آیه155)زمانی که مساله ترس پیش می آید، گروهی از مردم خود را می بازند و به خاطر اینکه کوچک ترین ضرری به آن ها نرسد، شانه از زیر بار مسولیت خالی میکنند و در جنگ ها فرار می کنند، یا راه سازشکاری در پیش می گیرند، و با عذر تراشی هایی  همچون:«نخشی ان تصیبنا دائره»(مائده/52)،ما می ترسیم ضرری به ما متوجه شود، از تکلیف الاهی سر باز می زنند. اما گروهی دیگر در برابر عوامل ترس با ایمان و توکل بیشتری خود را برای هرگونه فداکاری مهیا می کنند، چنان که در قرآن آمده است:«الذین قال لهم الناس ان الناس قد جمعوا لکم فاخشوهم و زادهم ایما و قالوا حسبنا الله نعم الوکیل »( وقتی به مردم با ایمان می گفتند اوضاع خطرناک است، و دشمنان شما مجهزند، شما عقب نشینی کنید، بر ایمان و توکل آن ها افزوده می شد)!(آل عمران/173). و از آنجایی که همه مردم در برابر ابتلائات الاهی یکسان نیستند، در آخر آیه آمده است:«بشرالصابرین» که این نکته اشاره به راه موفیت در این آزمایش ها دارد، با این عنوان که، نخستین و مهم ترین گام برای پیروزی، همان است که در جمله کوتاه و پر معنی«بشر الصابرین» در آیه فوق آمده است، این جمله با صراحت می گوید:رمز پیروزی در این راه، صبر و پایداری است و به همین دلیل بشارت پیروزی را تنها به صابران  و افراد با استقامت می دهد. در واقع می خواهد گوشزد کند که، فقط افرادی که ایمانشان ضعیف است، در چنین مواقعی اعتدال خود را از دست داده و گرفتار اضطراب می شوند، اما دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنی دارند بدون حیرت و سرگردانی، مطمئن و آرام به راه خود ادامه می دهند، خدا نیز روشن بینی بیشتری به آن ها می دهد که در انتخاب راه صحیح دچاراشتباه نشوند، چنان که قرآن کریم می فرماید:«والذین جاهدو فینا لنهدینهم سبلنا»:(کسانی که در راه ما به جهاد بر می خیزند ما آن ها را به راه های خود هدایت میکنیم).(عنکبوت/69).همچنین توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ می دهد و او از همه چیز آگاه است و افراد پیش از آن ها نیز دچار چنین آزمایش هایی بوده اند، مایه دلگرمی آنان شده و تاثیر بسزایی در روح انسان خواهد گذاشت تا ادامه راه برایش آسان تر شود. چنان چه امام حسین علیه السلام به هنگامی که بعضی از عزیزانش با فجیع ترین وجهی شربت شهادت نوشیدند، فرمود:«هَوَّنَ عَلَیَّ ما نَزَلَ بی انَّهُ بِعَینِالله»:(همین که می دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام می گیرد تحمل آن بر من آسان است).

معلی بن خنیس از کبار اصحاب، و يکي از کارگزاران و مواليان حضرت صادق (ع) بوده؛ و از روايات استفاده مي‏شود که او از اولياء الله و اهل بهشت است؛ و حضرت صادق (ع) او را دوست مي‏داشت، و او وکيل و قيم بر نفقات عائله حضرت بود. بعضي گفته‏اند که او در اول امر، معتزلي، و سپس از پيروان محمد بن عبدالله بن حسن بن علي بن ابيطالب (ع) - نفس زکيه - بود ، و در آخر کار، از اصحاب حضرت صادق (ع) گرديد، و حق آن است که او از بزرگان اصحاب حضرت صادق(ع)واز ممدوحين است. شيخ طوسي، رحمه‏الله، در کتاب غيبت، فرمود: معلي بن خنيس از ممدوحين است، و از کارگزاران حضرت صادق (ع)، و بدين سبب، داود بن علي (والي مدينه) او را کشت. وي نزد حضرت پسنديده بود، و بر طريقه امام صادق (ع) در گذشت.
و نيز گفته شده که داود بن علي، او را از اين جهت گرفت و به زندان افکند که نام اصحاب و شيعيان امام صادق (ع) را فاش کند، و آنان را معرفي نمايد ولي معلي نپذيرفت پس او را کشت. و از بعضي از روايات استفاده مي‏گردد که امام صادق (ع)، در موقع کشتن او، در مدينه نبوده،و بعد از قتل او به مدينه برگشته‏اند. امام صادق (ع) ، از قدرت دستگاه خلافت و سطوت فرمانرواي مدينه که عموي منصور بود، بيم نکرد و در قصاص قاتل پافشاري نمود، تا به جايي که که داود بن علي ناگزير در امتثال فرمان وي، رئيس شرطه خويش را به کيفر رسايند؛ هر چند که قاتل معلي به وقت مکافات خود بر داود اعتراض مي‏کرد و به فرياد مي‏گفت: خود بر من فرمان قتل مردم را مي‏دهند، و خود نيز مرا به آن گناه مي‏ کشند.
شيخ کشي، از ابن ابي‏نجران، از حماد ناب، از مسمعي روايت کرده که گفت: داود بن علي، حاکم مدينه، موقعي که خواست معلي را به قتل برساند، معلي گفت:مرا به سوي مردم بيرون بريد، چون من دين و قرض بسياري دارم، و مال فراوان، و مي‏خواهم که مردم را بر قروض خود شاهد بگيرم. او را به بازار بردند. همين که مردم گرد او جمع شدند، گفت: اي مردم! من معلي بن خنيس مي‏باشم، هر کس مرا شناخته است، چه بهتر، و هر که مرا نشناخته، بشناسد؛شاهد باشيد، آن چه از من به جا مانده،از کم و زياد، از اعيان و اموال و ديون و خانه و غلام و کنيز، تماما متعلق است به امام صادق (ع). رئيس شرطه چون اين بشنيد بر او غضب کرد و او را به قتل رسانيد.

بررسی وثاقت معلی بن خنیس:
روایاتی که در کتب اربعه از معلی بن خنیس نقل شده به اندازه روایات افرادی که در گذشته مورد بررسی قرار گرفتند نیست، اما بنا بر آنچه مرحوم علامه در رجال فرموده در کتب اربعه حدود 80 روایت از معلی بن خنیس نقل شده، البته بعضی از روایات هم صرفاً با نام معلی در کتب اربعه ذکر شده است.
به طور کلی سه قول درباره وثاقت و عدم وثاقت معلی بن خُنیس بیان شده است:
قول اوّل: اکثراً قائل به وثاقت معلی بن خنیس شده‏‌اند.
قول دوم: بعضی هم قائل به ضعف معلی بن خنیس شده‏‌اند.
قول سوم: بعضی از جمله علامه حلی هم در مورد این شخص توقف کرده‏‌اند.
ادله دال بر وثاقت و ضعف معلی بن خنیس:
ادله وثاقت:
1- کشی در مورد معلی بن حنیس می گوید:
امام صادق علیه السلام برای معلّی طلب مغفرت کرده و فرمود: «رحم الله المعلّی » کشی، ص380
2-وقوع در اسناد تفسیر علی بن ابراهیم:
در بخش اوّل تفسیر علی بن ابراهیم قمی و آن هم در موارد متعدد، نام معلی بن خنیس ذکر شده به خلاف روات قبلی که عمدتاً در بخش دوم این تفسیر ذکر شده بودند و به خاطر همین هم مورد اشکال واقع شدند لکن نام معلی بن خنیس در بخش اوّل این تفسیر که متعلق به خود علی بن ابراهیم است ذکر شده لذا این خود دلیلی بر وثاقت معلی بن خنیس می‏باشد.

3-عدم استثناء از کتاب نوادر الحکمه:
ابن ولید نام معلی بن خنیس را از کتاب نوادر الحکمه استنثاء نکرده لذا خود همین، عدم استثناء دال بر وثاقت اوست.
4-کلام بزرگان علم رجال: درباره او بعضی از بزرگان علم رجال نکاتی را درباره معلی بن خنیس گفته‏‌اند:
شیخ طوسی درباره او می‏گوید: «و کان من قوّام ابی عبدالله علیه‌السلام و انما قتله داوود بن علی بسببه و کان محموداً عنده و مضی علی منهاجه و امره مشهورٌ»و سپس روایاتی در مدح معلی بن خنیس ذکر کرده است.
ابن طاووس درباره معلی بن خنیس گفته: «ان المعلّی من اجلاء وکلاء الامام الصادق علیه‌السلام».
5-روایات دال بر مدح او هستند که شاید متجاوز از 10روایت در مدح معلی بن خنیس وارد شده است.عبارتن از:
روایت اول: فرُوی عن ابی بصیر لمّا قتل داوود بن علی المعلّی بن خُنیس فصلَبَه عظم ذلک علی ابی عبدالله علیه‌السلام و اشتدَّ علیه و قال علیه‌السلام له: «یا داوود علی ما قتلتَ مولای و قیّمی فی مالی و علی عیالی و الله انّه لأوجه عند الله منک»؛ از ابی بصیر روایت شده که وقتی داوود بن علی معلِّی بن خُنیس را به قتل رساند این امر بر امام صادق علیه‌السلام گران آمد و به او فرمود: ای داوود چرا کسی را که قیّم در مال و عیال من بود به قتل رساندی، قطعاً او نزد خداوند متعال از تو وجیه‏‌تر است. و در روایت دیگر حتی این تعبیر آمده که امام صادق علیه‌السلام درباره معلّی بن خُنیس فرمودند: «…اما والله لقد دخل الجنّه»؛ به خدا سوگند او داخل در بهشت شد. (کتاب الغیبة، ص210).
روایت دوم: محمد بن يعقوب عن علي بن إبراهيم عن أبيه عن ابن أبي عمير عن حماد بن عثمان عن الوليد بن صبيح قال: جاء رجل إلى أبي عبدالله عليه السلام يدعي على المعلى بن خنيس دينا عليه و قال: ذهب بحقي، فقال أبو عبدالله عليه السلام: «ذهب بحقك الذي قتله ثم قال للوليد: قم إلى الرجل فاقضه من حقه فإني اُريد أن ابرد عليه جلده الذي كان باردا»؛ بعد از فوت معلی بن خنیس شخصی خدمت امام صادق علیه‌السلام آمده و ادعا کرد معلی مدیون و بدهکار من بوده، امام علیه‌السلام به ولید فرمودند: نزد آن شخص برو و حق او را بپرداز، من می‏‌خواهم معلی بن خنیس از آتش به دور باشد.
اینکه امام صادق علیه‌السلام دستور می‏‌دهند دین معلی بن خنیس را بپردازند نشان دهنده علاقه حضرت علیه‌السلام به معلّی است. (اصول کافی، ج2، ص513، باب الدعاء علی العدو، حدیث5.)
روایت سوم: علي بن إبراهيم عن أبيه عن ابن أبي عمير عن الوليد بن صبيح عن أبي عبدالله علیه‌السلام أنه قال: «دخلت عليه يوما فألقى إلى ثياباً و قال: يا وليد ردها على مَطاويها فقمت بين يديه، فقال أبوعبدالله علیه‌السلام: رحم الله المعلى بن خنيس، فظننت أنه شبه قيامي بین يديه قيام المعلى بين يديه، ثم قال: افٍّ للدنيا أفٍّ للدنيا، إنما الدنيا دار بلاء يسلط الله فيها عدوه على وليه و إن بعدها دارا ليست هكذا، فقلت: جعلت فداك و أين تلك الدار؟ فقال: ههنا و أشار بيده إلى الارض»؛ راوی می‏‌گوید چون برخاستن من در مقابل امام صادق علیه‌السلام شبیه برخاستن معلی بن خنیس بود به محض اینکه من در مقابل ایشان برخاستم امام علیه‌السلام فرمودند: خدا معلی بن خنیس را رحمت کند و اینکه امام علیه‌السلام این جمله را درباره معلی بن خنیس می‏‌فرمایند حاکی از علاقه ایشان به معلّی بوده است. (الروضة من الکافی، ص204، حدیث469)

انشاء الله در روزهای آینده با ادله ضعف معلی بن خنیس و رد و جواب آنها در خدمتتان خواهیم بود.