امتحانات الهی همیشه به وسیله سختی ها نیست، بلکه گاه خدا بندگانش را با نعمت و خوشی ها آزمایش می کند، چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ نَبلُوَکُم بِالشَّرِّ وَ الخَیرِ فِتنهً»: (ما شما را به وسیله بدی ها و خوبیها امتحان می کنیم).(سوره انبیاء آیه35)خیرات در اینجا همان الطافی است که مقدمه ای برای عذاب دردناک الهی است و افراد عصیان گر آن چنان غرق در ناز و نعمت خداوند می شوند که از آفریدگار غافل و نسبت به ارزش های واقعی بی توجه و در برابر دیگران متکبر گشته و با حالتی این چنین خود را برتر و خوشبخت می شمرند تا آن که ناگاه چنگال مرگ گریبان آنان را می گیرد، رابطه رویایی آن ها را با تمامی دارایی ها و دلبستگی ها قطع می کند و در حالی که همه درهای امید به روی آنان بسته شده به مجازاتشان میرسند. این ها افرادی هستند که لحظه ای به سوی خدا رو نکرده و تمامی زندگی خویش را با سرکشی و نافرمانی گذرانده اند، در حالی که سلامتی، رفاه، توانایی مالی، دوری از بلاها و غصه ها در تمامی لحظاتشان به چشم می خورد.
فرزندان
اولین مورد از موارد ابتلاء به نعمت ها، فرزند است؛
خداوند انسان را به گونه ای آفریده است که، همواره به فرزند خود عشق می ورزد و اورا دوست می دارد، ولی گاها این علاقه رو به افراط رفته و پدر و مادر را مرتکب گناه می کند، به گونه ای که برای خوشبختی فرزند خود تن به هر کاری می دهند و حتی ممکن است حقی را زیر پا گذاشته و حلال خدا را حرام کنند، به همین خاطر قرآن کریم به انسان ها هشدار داده و گوشزد می کند نعمت فرزندی که خداوند به شما داده فقط وسیله آزمایش شماست و نباید به خاطر آن دچار گناه و غرور شوید: «إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَة»؛ (اموال و فرزندانتان فقط وسیلة آزمایش هستند).(سوره تغابن آیه15) در بعضی از آیات تنها سخن از عداوت بعضی از همسران و فرزندان نسبت به انسان به میان آمده است، امادر این آیه سخن از همه فرزندان و اموال است، که وسیله آزمایش انسانند. در واقع خداوند برای تربیت انسان، دائما او را در کوره های داغ امتحان قرار می دهد، و با امور مختلفی او را می آزماید، اما این دو (اموال و فرزندان)، مهم ترین وسایل امتحان او را تشکیل می دهند؛ چرا که جذبه اموال از یک سو، و عشق و علاقه به فرزندان از سوی دیگر، چنان کشش نیرومندی در انسان ایجاد می کند که، رضای خدا از رضای آن ها جدا می شود و انسان سخت در فشار قرار می گیرد.تعبیر انما که در این آیه به کار رفته اشاره به همین موضوع دارد.(تفسیرنمونه،ج24،ص218) به همین دلیل، در روایتی از امام على(علیهالسلام) در این زمینه آمده که مىفرماید: «لَا یقُولَنَّ أَحَدُکُمْ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَةِ لِأَنَّهُ لَیسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یقُولُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ مَعْنَى ذَلِکَ أَنَّهُ سُبْحَانَهُ یخْتَبِرُهُم بِالْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ لِیتَبَینَ السَّاخِطَ لِرِزْقِهِ وَ الرَّاضِی بِقِسْمِه؛ کسى از شما نگوید خدایا از فتنه به تو پناه مىبرم! چه هیچکس نیست مگر اینکه در فتنهاى است، لیکن آنکه پناه خواهد از فتنههاى گمراه کننده [به خداوند] پناه برد که خدای سبحان فرماید: «بدانید که مال و فرزندان شما فتنه است» و معنى آن این است که خدا آنان را به مالها و فرزندان مىآزماید تا ناخشنود از روزى وى، و خشنود از آنرا آشکار نماید.».
همچنان که خداوند، امتحان بزرگ و بی نظیری برای حضرت ابراهیم (علیه السلام) پیش آورد: امتحانی که قرآن در خصوص آن فرمود: «إِنَّ هذا لَهُوَ البَلاءُ المُبین»: (به راستی این امتحان آشکاری است، امتحانی که سلم محض بودن ابراهیم و فرزندش را در فرمان خدا بر ملا ساخت. چرا که خداوند در دوران پیری به او دو پسر داد به نام های اسماعیل و اسحاق چنانچه خود فرمود: «أَلحَمدُلِلّه الَّذی وَهَبَ لِی عَلَی الکِبَرِ إِسمعیلَ وَ إِسحَقَ»:(ابراهیم آیه39) و وقتی که ابراهیم به حد تلاش و کوشش رسید آن امتحان پیش آمد و ابراهیم پی در پی خواب دید که فرزندش را سر می برد، که در نهایت برای اطاعت فرمان خداوند این خواب را عملی نمود و اسماعیل را به قربانگاه برد. چون خواست او را قربانی کند ندایی آمد که: ای ابراهیم! حقا که خواب خویش را راست کردی و به مرحله عمل آوردی ما نیکو کاران را همینطور پاداش می دهیم. یعنی مشیت الهی بر این بود که فقط ابراهیم را بیازماید تا سلم محض بودن او بر همگان آشکار شود.
آیه فوق که فرمود: «وَاعلَمُوا إِنَّمَا أَموَالُکُم َو أولَادُکُم فِتنَهٌ وَ إِنَّ اللهَ عِندَهُ أَجرٌ عَظیمٌ» (و بدانید که اموال و فرزندانتان وسیله آزمایش شما هستند و پاداش بزرگ تنها نزد خداوند است)، ظاهراً این آیه تتمه مطلب آیه قبلی است و معلوم می شود بعضی ازمسلمانان اسرار سیاسی و جنگی مسلمانان را نزد مشرکان فاش می کردهاند و خداوند آنها را از این کار منع نموده و میفرماید: اگر شما این کارها را برای این میکنید که مشرکان در مکه به اموال و اولادی که آنها را ترک نمودهاید، و به مدینه آمدهاید، تجاوز ننمایند، در این صورت بدانید که این دارائیها و اولاد شما جز فتنهای نیستند که خداوند شما را با آنها میآزماید و بدانید که اجر عظیم در نزد خدای سبحان است و این پاداش بالاتر از دارائیهایی است که از جهت از دست دادن آنها نگران و بیمناک هستید. چرا که (فتنه) به معنای گرفتاریهایی است که جنبه آزمایش دارد، می فرماید: اموال و فرزندان وسیله آزمایش شما هستند، چون این دو نعمت از زینتهای جذاب زندگی دنیاست و نفس آدمی به سوی آن دو آن قدر تمایل مییابد که به کلی از آخرت و یاد پروردگارش غافل میشود، در حالی که اجر عظیم در نزد خداست، پس مبادا در اثر شیفتگی به مال و واولاد در جانب خدا کوتاهی کنید و از او غافل شوید[1]. بنابراین اولاد و فرزندان از آن جهت وسیله ابتلاء انسان محسوب میشود که، علاقه و دلبستگی افراطی به آن مانع تشخیص درست هدف و فراموشی آخرت خواهد شد، و در نتیجه انسان را از رسیدن به سعادت و رستگاری باز خواهد داشت.
